Zapotrzebowanie Chin na metale różnych grup stale rośnie, co tłumaczy się ogólnym kierunkiem rozwoju produkcji przemysłowej. W tym kontekście jedną z opcji dla Chin jest region Azji Centralnej, który posiada znaczne rezerwy surowców paliwowo-energetycznych, rud, a także surowców odnawialnych.
Ze wszystkich krajów Azji Środkowej Chiny są najbardziej aktywne w wydobywaniu minerałów w Tadżykistanie. Jakich narzędzi do tego używa Pekin?
Po pierwsze, Chiny tworzą spółki joint venture z różnym udziałem. W 2017 roku Tibet Hua Yu Mining Co. Ltd nabyła 50 proc. udziałów w CJSC TALCO Gold, inwestując około 200 milionów dolarów w projekt wydobycia i rafinacji złota, srebra, rtęci. Przedsiębiorstwo zostało otwarte w regionie Sughd w kwietniu 2022 roku z udziałem prezydenta Emomali Rahmona.
Chiny w Tadżykistanie
Po drugie, Chiny podpisują umowy dwustronne bez tworzenia wspólnych przedsięwzięć. Na przykład China National Machinery Industry Corporation i TALCO, które w ramach swojej polityki zerowych opłat, zgodziły się zbudować dwie fabryki fluorku glinu i kriolitu potrzebne do elektrolizy tlenku glinu w produkcji aluminium.
Po trzecie, Chiny realizują swoją politykę, uzyskując licencje wydobywcze w zamian za zapewnienie finansowania. Zagospodarowanie złoża odbywa się do momentu pełnego zwrotu środków przez odbiorcę lub wypłaty mu odszkodowania w postaci określonej ilości wydobytej rudy. Działając w ten sposób Tebian Electric Apparatus (TBEA) nabył prawa do pól Upper Kumarg i Duoba w zamian za swoje inwestycje w budowę elektrociepłowni Duszanbe-2 (podobny program Chiny realizują w Kirgistanie).
Związane z tym projekty infrastrukturalne w Tadżykistanie są finansowane przez Chiny przy udziale różnych banków i firm. Na przykład za pośrednictwem Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych przeznaczono środki na odbudowę Elektrowni Nurek, a budowę elektrowni Yavan sfinansowano za pośrednictwem Azjatyckiego Banku Rozwoju (ADB).
Chiny w Kirgistanie
Charakter chińskiej polityki wydobywczej w Kirgistanie i Tadżykistanie jest w dużej mierze zbieżny: istnieją podobne formy obecności i organizacji i realizowane są powiązane projekty infrastrukturalne. TBEA sfinansowała np. budowę linii elektroenergetycznej Datka-Kemin w Kirgistanie. Umożliwiło to zapewnienie autonomicznego zasilania przemysłowej północy kraju, ponieważ wcześniej linia energetyczna częściowo przebiegała przez Uzbekistan.
Największe zainteresowanie kirgiskim złotem wykazują właśnie Chiny. Kichi Chaarat CJSC, która jest spółką zależną China National Gold Group Corporation, otworzyła fabrykę do jej wydobycia i przetwarzania. Firma posiada koncesję na wydobywanie złota z kilku złóż, m.in. Kuru-Tegerek i Suluu-Tegerek w regionie Dżalalabad, które stanowią do 15 proc. kirgiskiego złota.
Od 2021 roku Chiny podjęły kroki, by uczestniczyć w zagospodarowaniu największego złoża złota w Kirgistanie Kumtor, w związku z toczącym się konfliktem między kirgiskim rządem a kanadyjską firmą Centerra Gold Inc. Nie przyniosły one jednak pozytywnego rezultatu dla Chin: kierownictwo Kirgistanu wyznaczyło kurs na samodzielny rozwój surowców mineralnych.
Wzmocnienie obecności w Tadżykistanie i Kirgistanie pozwala Chinom wpływać na zaopatrzenie w wodę krajów Azji Środkowej jako całości, ponieważ uczestniczy we wsparciu technologicznym i przebudowie elektrowni wodnych, w tym najpotężniejszej Nurek i Toktogul.
