Od października do grudnia 2024 r. agenda polityki zagranicznej Kazachstanu znalazła się w epicentrum uwagi kilku globalnych graczy w przemyśle jądrowym. Po referendum, w którym ponad 70 proc. obywateli kraju poparło pomysł budowy pierwszej elektrowni jądrowej w Kazachstanie, rozpoczęły się aktywne wysiłki dyplomatyczne na rzecz utworzenia międzynarodowego konsorcjum.
Prezydent Kasym-Żomart Tokajew ogłosił w wywiadzie z 3 stycznia, że w 2025 roku zostaną wyłonieni członkowie międzynarodowego konsorcjum na rzecz budowy elektrowni jądrowej w Kazachstanie.
Po raz pierwszy od dłuższego czasu Kazachstan wyłania się w sektorze energetycznym nie jako poszukiwacz technologii, ale jako pożądany partner, szczycący się rozległymi bazami surowcowymi, korzystnym otoczeniem inwestycyjnym i ogromnym potencjałem dla przyszłego rynku energii jądrowej w Azji Centralnej. Wielowektorowa dyplomacja nuklearna (w najlepszym odwzorowaniu zasad wielowektorowej polityki zagranicznej Kazachstanu) spełnia dla Kazachstanu kilka bardzo ważnych funkcji. Po pierwsze, pomaga krajowi uzyskać najkorzystniejsze warunki do budowy elektrowni jądrowych na swoim terytorium.
Po drugie, Kazachstan, jako średnie mocarstwo, odgrywa rolę mediatora, zbliżając do siebie rywalizujące ze sobą strony. Udział kilku państw w budowie elektrowni jądrowej z politycznego punktu widzenia pomoże krajowi zmniejszyć stopień napięcia w kontekście rywalizacji wielkich mocarstw, ponieważ wszystkie one będą zaangażowane w budowę elektrowni jądrowej i będą mniej zainteresowane konfliktem, w przeciwnym razie nie będą w stanie pomyślnie dokończyć realizacji projektu.
Prezydent Kazachstanu Kasym-Żomart Tokajew w listopadzie 2024 roku odwiedził Francję, premier Olżas Bektenow udał się do Chin, minister spraw zagranicznych Murat Nurtleu udał się do Korei Południowej, a Kazachstan złożył wzajemną wizytę Władimirowi Putinowi. Każda z tych wizyt koncentrowała się nie tylko na kwestiach tradycyjnej współpracy dwustronnej, ale także na omówieniu możliwych form partycypacji przy budowie elektrowni jądrowej. Wszystkie cztery strony – Chiny, Korea Płd., Rosja i Francja – mają albo długą historię współpracy z Kazachstanem w sektorze jądrowym, albo ambitne plany. Kraje te dążą do zapewnienia sobie udziału w przyszłym konsorcjum, oferując rozwiązania technologiczne, modele finansowe i długoterminowe zobowiązania gwarancyjne.
Czynnik chiński: skala, doświadczenie i korzystne warunki
China National Nuclear Corporation (CNNC) od dawna uważa Kazachstan za strategicznego partnera. Od 2004 r. strony rozwijają współpracę w zakresie wydobycia uranu i produkcji zespołów paliwowych. Obecnie w Oskemen działa spółka joint venture Ulba-TVS, która dostarcza Chinom niezawodne paliwo do swoich bloków energetycznych. Moce produkcyjne zakładu wynoszą około 200 ton uranu rocznie, a gwarantowany popyt rynkowy prognozowany jest na najbliższe dwie dekady.
Chiny proponują budowę dla Kazachstanu elektrowni jądrowej składającej się z dwóch bloków o mocy 1,2 GW każdy, o łącznym koszcie 5,6 mld dolarów i okresie budowy wynoszącym około pięciu lat. Jest to znacznie tańsze i szybsze niż Kazachstan szacowany początkowo na 10-15 mld dolarów i 10 lat. Dodatkowo CNNC gwarantuje transfer technologii, szkolenia kazachskich specjalistów oraz gotowość do dzielenia się doświadczeniem operacyjnym.
Chiński argument opiera się w dużej mierze na skali i szybkości: Chiny mają już 57 działających elektrowni jądrowych, a kolejne 47 jest w budowie. Do 2030 roku łączna moc chińskiej floty jądrowej przekroczy 110 GW. Współpraca z Chinami może zapewnić Kazachstanowi dostęp do zaawansowanych technologii, usprawnione warunki finansowania i szeroką współpracę międzynarodową.
Propozycja Korei Południowej: wysokie zaawansowanie technologiczne i udane doświadczenie międzynarodowe
Korea Południowa, reprezentowana przez Korea Hydro and Nuclear Power (KHNP), aktywnie promuje swoje reaktory APR-1400. Reaktory te zostały już certyfikowane przez amerykańską Komisję Dozoru Jądrowego (NRC), co stanowi znaczące świadectwo niezawodności technologicznej i międzynarodowego uznania. Republika Korei zajmuje trzecie miejsce na świecie pod względem mocy elektrowni jądrowej, a udana budowa elektrowni Barakah w Zjednoczonych Emiratach Arabskich dodaje punktów reputacji KHNP jako wiarygodnemu partnerowi międzynarodowemu.
W 2022 r. podpisano memorandum o porozumieniu między Kazachskimi Elektrowniami Atomowymi a KHNP, a w październiku 2024 r. podpisano nową umowę o lokalizacji produkcji urządzeń, szkoleniu personelu oraz otwarciu przedstawicielstwa w Astanie z Doosan Enerbility. Korea Południowa podkreśla swoją gotowość nie tylko do budowy elektrowni jądrowej, ale także do zapewnienia maksymalnej lokalizacji, co pozwoli Kazachstanowi na rozwój własnego potencjału przemysłowego i technologicznego w przyszłości.
Na szczególną uwagę zasługuje szerszy kontekst relacji między Kazachstanem a Koreą Południową. Na XVII Forum Azja Centralna– Republika Korei, które odbyło się w listopadzie w Seulu, strony omówiły szeroki zakres obszarów współpracy: od interakcji transportowych i logistycznych po transformację cyfrową. Udział w budowie elektrowni jądrowej może stać się logicznym zwieńczeniem i symbolem strategicznego partnerstwa między oboma krajami w XXI wieku.
Rosyjska propozycja: historyczne więzi i kompleksowe podejście
Rosja, tradycyjnie ściśle związana z Kazachstanem w sektorze jądrowym, oferuje reaktor WWER-1200. Rosatom ma bogate doświadczenie międzynarodowe, realizując projekty w Turcji, Egipcie, na Węgrzech i w innych krajach. Kazachstan i Rosja od dawna współpracują w zakresie wydobycia uranu, badań naukowych i technicznych oraz produkcji paliw. Pięć wspólnych przedsiębiorstw wydobywających uran jest już powiązanych z rosyjskimi firmami, tworząc solidne podstawy dla przyszłej współpracy nuklearnej.
Strona rosyjska kładzie nacisk na zrównoważony rozwój i jasny model biznesowy. Rosatom oferuje elastyczne schematy finansowania, szeroki transfer technologii i wsparcie w szkoleniu personelu. W sytuacji, gdy wiele państw decyduje się na rosyjskie technologie (Węgry, Turcja, Egipt), Kazachstan może wykorzystać te doświadczenia na swoją korzyść. Co więcej, bliskość geograficzna i już istniejąca infrastruktura do wydobycia i transportu uranu przemawiają za rosyjską propozycją.
Francja: technologie wysokiego szczebla i długoterminowe partnerstwo w dziedzinie uranu
Francja, reprezentowana przez EDF i kilka innych firm (Framatome, Orano), ma silną pozycję w światowym sektorze energetyki jądrowej. Kraj ten plasuje się w czołówce na świecie pod względem liczby i jakości elektrowni jądrowych, z których 69 proc. energii elektrycznej jest wytwarzane w elektrowniach jądrowych. Współpraca z Kazachstanem w dziedzinie jądrowej ma długą historię: Kazachstan dostarcza ponad jedną czwartą uranu zużywanego w Europie, a Orano posiada 51 proc. udziałów w spółce joint venture KATKO zajmującej się wydobyciem uranu.
Listopadowa wizyta prezydenta Tokajewa we Francji zaowocowała podpisaniem 36 dokumentów, w tym 14 umów handlowych o wartości 2,2 mld dolarów. Francja oferuje EPR1200 reaktor, który może konkurować z chińskimi, koreańskimi i rosyjskimi odpowiednikami. Negocjacje z EDF, Framatome i Arabelle Solutions, a także wizyty w Instytucie Ochrony przed Promieniowaniem i zakładzie produkującym sprzęt elektrowni jądrowej w grudniu, pokazują, jak poważna jest oferta Francji.
Francja podkreśla znaczenie wiarygodnych i zróżnicowanych partnerstw, jest gotowa wspierać szkolenie personelu i rozwijać projekty infrastrukturalne. Stosunki między Paryżem a Astaną zacieśniają się dzięki strategicznym umowom o partnerstwie w zakresie zasobów krytycznych, odnawialnych źródeł energii i zielonych technologii, dzięki czemu udział Francji w konsorcjum może być postrzegany jako część szerszej mapy drogowej w dziedzinie energii.
USA: małe reaktory modułowe i otwarty przetarg
Choć amerykańska propozycja brzmi obecnie bardziej abstrakcyjnie, Stany Zjednoczone są gotowe do promowania technologii małych reaktorów modułowych (SMR) firm NuScale i GE Hitachi. Ten innowacyjny kierunek może zainteresować Kazachstan jako szansa na dywersyfikację i zmniejszenie kapitałochłonności projektów. Strona amerykańska podkreśla swoje poparcie dla przeprowadzenia otwartego międzynarodowego przetargu, w którym mogą wziąć udział wszyscy zainteresowani gracze.
Stany Zjednoczone od dawna współpracują również z Kazachstanem w zakresie nierozprzestrzeniania broni jądrowej, demontażu infrastruktury jądrowej i realizacji projektów cywilnej współpracy jądrowej. Istnienie ugruntowanych ram prawnych i umownych zwiększa szanse na aktywniejszy udział USA w przyszłym konsorcjum.
Międzynarodowe konsorcjum: nowy wektor i korzyści dla Kazachstanu
Głównym pytaniem, przed którym stoi obecnie Kazachstan, jest architektura przyszłego konsorcjum. Żadna ze stron nie ma absolutnej przewagi, choć można zauważyć, że niektórzy aktorzy są znacznie bardziej aktywni niż inni. Chiny oferują szybkość i przystępność cenową, Korea Południowa zapewnia uznaną na całym świecie technologię i doświadczenie w realizacji dużych projektów zagranicznych, Rosja oferuje lata wszechstronnej współpracy i ogromny rynek, Francja zapewnia wysokie standardy bezpieczeństwa i solidną bazę zasobów, a USA oferują perspektywę innowacyjnych małych rozwiązań modułowych.
Decyzja zapadnie w 2025 roku, a do tego czasu Kazachstan będzie musiał ustalić kryteria wyboru. Wśród nich mogą być:
● Niezawodność i bezpieczeństwo technologiczne. Kwestie bezpieczeństwa jądrowego mają zasadnicze znaczenie. Technologie muszą być certyfikowane przez autorytatywne organy międzynarodowe, posiadać systemy bezpieczeństwa biernego i nowoczesne cyfrowe systemy zarządzania.
● Terminy i koszty. Kazachstan dąży do zminimalizowania kosztów i terminów budowy. Chiny już przedstawiły konkurencyjną cenę i harmonogram, ale inni uczestnicy mogą również oferować elastyczne modele.
● Lokalizacja i szkolenie personelu. Kluczowym interesem Kazachstanu jest rozwój własnego przemysłu jądrowego. Korea Południowa już teraz skupiła się na lokalizacji produkcji sprzętu i szkoleniu lokalnych specjalistów. Podobne propozycje płyną z innych partii.
● Inwestycje, finansowanie i elastyczność warunków. Kluczową rolę będą odgrywać warunki finansowe, udział kapitałowy, możliwość przyciągnięcia międzynarodowych linii kredytowych oraz zobowiązania gwarancyjne. Na przykład Rosja i Francja mają już udane doświadczenia z kompleksowymi projektami obejmującymi różne instrumenty finansowe.
● Równowaga polityczna i wielowektorowość . Kazachstan aktywnie podkreśla swoją wielowektorową politykę zagraniczną. Stworzenie konsorcjum, w skład którego wejdzie kilka państw, pozwoli zrównoważyć wpływy i zmniejszyć zależność od jednego dostawcy. Jest to zgodne z ogólną strategią geostrategiczną kraju, dążącą do utrzymania przyjaznych stosunków z wieloma globalnymi ośrodkami jednocześnie.
Szerszy kontekst energetyczny: nie tylko energia jądrowa, ale także gaz, ropa naftowa i odnawialne źródła energii
Wielowektorowa dyplomacja jądrowa Kazachstanu nie jest realizowana w oderwaniu od innych projektów energetycznych. Równolegle toczą się rozmowy na temat budowy elektrowni cieplnych (TPP), gazociągów, zagospodarowania morskich złóż ropy naftowej i gazu, uruchomienia produkcji polietylenu i butadienu, a także rozwoju odnawialnych źródeł energii. Chiny są zainteresowane bateriami litowo-jonowymi i szlakami transkaspijskimi, Korea Południowa lokalizacją produkcji urządzeń energetycznych i modernizacją infrastruktury energetycznej, Francja rozwojem korytarzy transportowych w tym Środkowego Korytarza.
Biorąc pod uwagę, że Kazachstan posiada bogate zasoby, strategiczne położenie między Wschodem a Zachodem oraz dąży do technologicznej modernizacji swojego sektora energetycznego, format wielostronnego konsorcjum dla elektrowni jądrowej mógłby stać się wzorem dla innych gałęzi przemysłu. Format, w którym wielu globalnych graczy skupia się wokół jednego projektu, może zwiększyć odporność krajowego systemu energetycznego na wahania geopolityczne.
Droga do 2035 r.: od decyzji do wdrożenia
Ostateczna decyzja w sprawie wyboru technologii i partnerów do budowy elektrowni jądrowej spodziewana jest w 2025 roku. Rozpoczęcie budowy planowane jest na 2029 rok, a oddanie do użytku zaplanowano na 2035 rok. Harmonogramy te stanowią fundament dla przyszłego sektora jądrowego Kazachstanu, który będzie odgrywał kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego, dywersyfikacji źródeł energii i redukcji śladu węglowego.
Współpraca w dziedzinie energetyki jądrowej to nie tylko inwestycje i technologie, ale także rozwój społeczno-gospodarczy, szkolenie wysoko wykwalifikowanej kadry, tworzenie nowych miejsc pracy oraz napływ zaawansowanej wiedzy i kompetencji. Dlatego tak ważny jest wybór partnera lub partnerów – takich, którzy są gotowi nie tylko dostarczyć sprzęt, ale także podzielić się z Kazachstanem odpowiedzialnością za przyszłość jego sektora energetycznego.
Nowy etap w dyplomacji nuklearnej
Pod koniec 2024 r. na pierwszy plan wysuwa się wielowektorowa nuklearna polityka zagraniczna Kazachstanu. Do wyścigu o miejsce w przyszłym konsorcjum włączyli się czołowi światowi gracze: Chiny, Korea Południowa, Rosja, Francja i potencjalnie USA. Każdy z nich oferuje unikalny pakiet warunków, począwszy od technologicznego know-how, a skończywszy na kompleksowych inwestycjach i wsparciu infrastrukturalnym.
Dla Kazachstanu jest to wyjątkowa okazja do wzmocnienia swojej suwerenności, zwiększenia roli w globalnej architekturze energetycznej i wykorzystania swojego potencjału jako lidera w dziedzinie energetyki jądrowej. Nowa elektrownia jądrowa może stać się symbolem tego, jak umiejętna dyplomacja i wielowektorowa polityka pozwalają krajowi maksymalizować korzyści z globalnej konkurencji między gigantami technologicznymi.
W nadchodzących miesiącach i latach fascynujące będzie obserwowanie, w jaki sposób Kazachstan wybierze spośród tych propozycji optymalną opcję, która jest zgodna z jego długoterminowymi interesami i jak uda mu się wykorzystać to wielostronne partnerstwo do wzmocnienia swojej pozycji w globalnym systemie energetycznym.
