W ciągu trzech dekad od upadku Związku Radzieckiego Federacja Rosyjska i Chiny realizowały rozbieżne interesy w postsowieckiej Azji Centralnej. Moskwa stara się zachować swoje wpływy nawet wtedy, gdy soft power Pekinu rośnie, które jest wsparte przez dynamiczną gospodarkę.
W niedawnym przesłaniu chiński prezydent Xi Jinping, w swojej gratulacyjnej wiadomości z okazji święta Nowruz 21 marca do prezydenta Tadżykistanu Emomali Rahmona, przekazał, że Chiny przygotowują „wspaniały plan” poprawy stosunków z Azją Środkową, stwierdzając: „Nowy plan zostanie przedstawiony na pierwszym szczycie Chiny-Azja Środkowa w maju”. Xi wysłał również podobną wiadomość do prezydenta Uzbekistanu Szawkata Mirzijojewa.
Podczas gdy rosyjskie wpływy w postsowieckich państwach Azji Środkowej zdają się maleć (a przynajmniej nie rosnąć) w wyniku niepowodzeń na Ukrainie, region pozostaje kluczowym źródłem węglowodorów, a także kluczowym punktem tranzytowym dla pekińskiej inicjatywy Pasa i Szlaku we wspieraniu rosnących interesów gospodarczych Chin. To z kolei spowodowało, że Pekin i Moskwa potajemnie walczą o zwiększenie własnej hegemonii regionalnej kosztem drugiej strony.
Chińskie argumenty i brak rosyjskiej oferty
Odkąd rok temu prezydent Rosji Władimir Putin rozpoczął ponowną agresję na Ukrainie, Chiny wykorzystały rosnące rozproszenie uwagi Rosji w czasie wojny, dyskretnie próbując zwiększyć swoje wpływy w Azji Centralnej, z dala od linii frontu. Pekin może teraz zaoferować regionowi to, czego Rosja nie może zaoferować – czyli ogromne potencjalne bezpośrednie inwestycje. Natomiast główny wkład gospodarczy Federacji Rosyjskiej w Azji Środkowej służy obecnie przede wszystkim jako cel dla migrantów ekonomicznych regionu, których przekazy pieniężne nadal stanowią znaczną część gospodarek Azji Centralnej.
16 lutego Xi wysłał wiadomość do uczestników pierwszego Forum Współpracy Przemysłowej i Inwestycyjnej Chiny-Azja Środkowa, zwołanego na trzy dni w Tsingtao, w którym potwierdził gotowość Chin do rozszerzenia więzi gospodarczych, a także współpracy przemysłowej i inwestycyjnej z krajami regionu. Największą ekonomiczną atrakcją oferowaną przez Xi był nie tylko dostęp do ogromnego rynku Chin, ale także wysoko rozwinięty system przemysłowy i zaawansowane technologie w celu pogłębienia współpracy biznesowej, osiągnięcia wzajemnie korzystnych wyników i promowania jakościowego rozwoju gospodarek Azji Środkowej. Chińskie propozycje wydają się jeszcze bardziej kuszące w świetle braku podobnych propozycji ze strony Rosji.
Rosnące wpływy Chin w Azji Środkowej skorzystały na słabnącej kampanii Putina na Ukrainie. „Specjalna operacja wojskowa” spowodowała krwotok rosyjskich zasobów wojskowych i gospodarczych bez końca – zmniejszając zdolność Moskwy do projekcji wpływów w całej przestrzeni postsowieckiej. Z kolei wiele kluczowych statystyk opisuje stale rosnące wpływy gospodarcze Chin w postsowieckich republikach. Według oficjalnych danych chińskiego rządu w 2022 r. wymiana handlowa Chin z Azją Centralną wyniosła 70,2 mld USD, co stanowi wzrost o około 40 proc. w porównaniu z 2021 r. i 100-krotność poziomu handlu bezpośrednio po upadku Związku Radzieckiego w 1991 r., kiedy nowo powstałe republiki Azji Środkowej oficjalnie nawiązały stosunki dyplomatyczne z Chinami.
Podczas gdy Rosja i Azja Środkowa historycznie miały najsilniejsze więzi gospodarcze, polityczne, językowe, kulturowe i wojskowe, dobrobyt Pekinu, którym jest gotów podzielić się częścią z partnerami w Azji Centralnej, w połączeniu z brakiem jawnego imperialistycznego programu politycznego, generują coraz większe przyciąganie dla państw Azji Środkowej od ich poprzednich stosunków status quo z Rosją. Bez pozornego końca niepowodzeń Rosji na Ukrainie, trudno jest dostrzec, co Putin może zaoferować Azji Centralnej w krótkim okresie, aby przeciwdziałać nadchodzącemu „wielkiemu planowi” Xi, szczególnie jeśli będzie on obciążony chińskimi inwestycjami.
