Długotrwały reżim Bashara al-Assada upadł 8 grudnia 2024 r. po szybkiej ofensywie sił rebelianckich dowodzonych przez grupę Hayat Tahrir al-Sham (HTS) i wspieranych przez Syryjską Armię Narodową (SNA) – wspieraną z kolei przez Turcję. Po upadku Damaszku Assad uciekł do Moskwy, a HTS utworzył rząd przejściowy, który miał zarządzać krajem po tym zdarzeniu. Początkowo HTS mianowało Mohammeda al-Bashira, technokratę, który wcześniej przewodził Rządowi Ocalenia Syrii w Idlibie, na szefa rządu tymczasowego, którego zadaniem było utrzymanie podstawowych usług do 1 marca 2025 r. Od tego czasu transformacja ewoluowała. 29 stycznia 2025 r. Ahmed al-Sharaa (znany również jako Abu Muhammad al-Jolani), przywódca HTS, został mianowany prezydentem Syrii na okres przejściowy podczas konferencji w Damaszku.

Umowa z SDF, tymczasowa konstytucja i nowy rząd przejściowy

10 marca 2025 r. nastąpił znaczący przełom, kiedy Al-Sharaa podpisał umowę z kierowanymi przez Kurdów Syryjskimi Siłami Demokratycznymi (SDF) w Damaszku. Umowa ta ma na celu integrację SDF, które kontrolują bogaty w ropę północno-wschodni region Syrii, z armią narodową, obiecując ogólnokrajowe zawieszenie broni. Chociaż szczegóły wdrożenia pozostają niejasne, pakt ten jest postrzegany jako krok w kierunku zjednoczenia rozdrobnionego syryjskiego krajobrazu wojskowego, chociaż napięcia utrzymują się z powodu zależności Al-Sharaa od wspieranych przez Turcję sił, które historycznie sprzeciwiały się Kurdom.

13 marca 2025 Al-Sharaa podpisał tymczasową konstytucję, aby rządzić Syrią przez pięcioletni okres przejściowy. Dokument ten ustanawia prawo islamskie jako podstawowe źródło ustawodawstwa, obiecując jednocześnie ochronę praw kobiet, wolności słowa i grup mniejszościowych. Odzwierciedla on przejście na scentralizowany system prezydencki, konsolidację władzy i ustanowienie głowy państwa szefem sił zbrojnych i bezpieczeństwa narodowego. Ten ruch wzbudził obawy dotyczące reform demokratycznych, biorąc pod uwagę jego przeszłość jako przywódcy HTS (samorozwiązanego jego decyzją 29 stycznia 2025 r.) i byłego członka Al-Kaidy.

29 marca 2025 r. al-Sharaa ogłosiło utworzenie Drugiego Syryjskiego Rządu Przejściowego podczas ceremonii w Pałacu Prezydenckim w Damaszku. Ten rząd, składający się z 22 ministrów, zastąpił początkową administrację tymczasową. W przeciwieństwie do poprzedniego, nie obejmuje premiera, odzwierciedlając system prezydencki opisany w tymczasowej konstytucji. Nowy rząd ma być inkluzywny, czerpiąc z różnych segmentów społeczeństwa syryjskiego i ma rządzić do czasu ustanowienia stałej konstytucji i wyborów, chociaż nie potwierdzono żadnego konkretnego harmonogramu wyborów poza wcześniejszą sugestią al-Sharaa wynoszącą do czterech lat. Gabinet obejmuje różnorodną reprezentację dzięki m.in. Hind Kabawat (kobieta, do tego chrześcijanka) jako minister spraw społecznych i pracy oraz Raed al-Saleh (lider Białych Hełmów) jako minister ds. sytuacji nadzwyczajnych, co sygnalizuje wysiłki na rzecz inkluzywności.

Nowy rząd stoi z jednej strony w obliczu kontroli ze strony mocarstw zachodnich, które monitorują jego zaangażowanie na rzecz inkluzywności i ochrony mniejszości jako warunku zniesienia sankcji nałożonych podczas rządów Assada. Niedawna przemoc na tle religijnym, w tym ataki na Alawitów na wybrzeżu syryjskim w marcu 2025, wystawiły na próbę zdolność Al-Sharaa do utrzymania stabilności. O ile większość świata – w tym kraje UE takie jak Francja, Niemcy czy nawet Polska – zainteresowanego sprawą wyraża spore nadzieje, zachęcając luzowanie sankcji oraz wsparciem dyplomatycznym, inwestycyjnym i humanitarnym, to tarcia z libańskim Hezbollahem oraz izraelskie bombardowania sprawiają, że sytuacja Syrii staje się jeszcze bardziej skomplikowana.

Lojaliści, technokraci i mniejszości

Rząd, kierowany przez tymczasowego prezydenta Ahmeda al-Sharaa, odzwierciedla mieszankę technokratów, byłych postaci opozycji i lojalistów ze środowiska HTS. Szczególną uwagę warto poświęcić kilku spośród dwudziestu dwóch nazwisk.

Murhaf Abu Qasra – Minister Obrony

Weteran skrzydła wojskowego HTS, Abu Qasra (znany również jako Abu Hassan al-Hamawi) jest ministrem obrony od upadku Asada w grudniu 2024 r. Nadzorował jednostki dronów HTS i odegrał kluczową rolę w ofensywie, która obaliła reżim. Jest bliskim sojusznikiem prezydenta, zapewniając, że wojsko pozostaje pod kontrolą lojalistów, integrując byłe frakcje rebeliantów i negocjując z Syryjskimi Siłami Demokratycznymi (SDF).

Asaad al-Shaibani – Minister Spraw Zagranicznych

Nieugięty członek HTS, al-Shaibani (czasami znany jako Zeid al-Attar) piastuje to stanowisko od początku okresu przejściowego. Odegrał kluczową rolę w ustanowieniu administracji Idlib w ramach HTS, a teraz zarządza delikatnymi stosunkami zagranicznymi Syrii, równoważąc więzi z Turcją, państwami arabskimi i mocarstwami zachodnimi, które naciskają na złagodzenie sankcji. Przemawiał w imieniu Syrii nie tylko podczas licznych wizyt w państwach regionu, ale także w Rzymie oraz na konferencji w Davos.

Anas Khattab – Minister Spraw Wewnętrznych

Wcześniej szef wywiadu ogólnego HTS i rzekomo agent turecki, Khattab był naturalnym kandydatem na to stanowisko ze względu na odgrywane role w przeszłości m.in. jako łącznik między Turcją a wspieranym przez HTS Syryjskim Rządem Ocalenia (SSG) w Idlib oraz zastępca al-Jolaniego. Jego doświadczenie w operacjach bezpieczeństwa HTS czyni go kluczowym graczem w utrzymaniu stabilności wewnętrznej, szczególnie w obliczu doniesień o przemocy na tle religijnym i restrukturyzacji sił bezpieczeństwa.

Mazhar al-Weiss – minister sprawiedliwości

Al-Weiss ma za zadanie nadzorować system prawny na mocy tymczasowej konstytucji, która kładzie nacisk na prawo islamskie, obiecując jednocześnie ochronę mniejszości. Pochodzi z Deir ez-Zor i ma doświadczenie w prawodawstwie islamskim, współpracował z SSG. Jego nominacja odzwierciedla strategię al-Sharaa polegającą na równoważeniu lojalistów HTS z mniej kontrowersyjnym wizerunkiem publicznym, z zadaniem wdrożenia opartych na szariacie ram prawnych tymczasowej konstytucji z 2025 r. Al-Weiss otrzymał do reorganizacji rozbity system sądowniczy, jednocześnie musząc poradzić sobie z wezwaniami do sprawiedliwości pośród chaosu po Assadzie w Syrii i wydarzeniach z Latakii.

Hind Kabawat – Minister Spraw Społecznych i Pracy

Jedyna kobieta w gabinecie, Kabawat jest chrześcijanką (wyznania katolickiego) i weteranką opozycji, która sprzeciwiała się Assadowi od 2011 roku. Doświadczona w dyplomacji i prowadzeniu organizacji społecznych oraz o szerokim poparciu międzynarodowym (szczególnie Zachodu) jest jako próba zaprezentowania inkluzywności, reprezentowania mniejszości chrześcijańskiej Syrii – około 10% populacji. Ma za zadanie zająć się kwestiami opieki społecznej i pracy w kraju, w którym 90% ludzi żyje w ubóstwie po latach wojny i załamania gospodarczego.

Raed al-Saleh – Minister ds. Sytuacji Nadzwyczajnych i Zarządzania Katastrofami

Były dyrektor Białych Hełmów, grupy obrony cywilnej działającej na terenach kontrolowanych przez rebeliantów, kieruje nowo utworzonym ministerstwem. Jego włączenie łączy wysiłki humanitarne z zarządzaniem, wykorzystując jego głośną pracę ratowniczą podczas wojny. Grupa, na czele której stał, twierdzi, że do 2025 r. uratowała ponad 128 000 osób, mimo że 308 jej członków zginęło, często w wyniku ataków “double-tap” na ratowników przeprowadzonych po pierwszych atakach. Sama grupa z pewnością dostarcza Al-Salehowi wielu międzynarodowych kontaktów, ale kluczowe źródło finansowania, czyli rząd USA, obecnie zamroził swoje finansowanie, podobnie jak w 2018 roku.

Mohammed Abdul Rahman Turko – Minister Edukacji

Kurd z Damaszku. Nominacja odzwierciedla zasięg społeczności kurdyjskiej, chociaż SDF i północno-wschodnia administracja autonomiczna wyraziły sceptycyzm co do inkluzywności rządu. Ma nadzorować system edukacji spustoszony przez 14 lat wojny, w której wiele szkół zostało zniszczonych, a miliony dzieci nie ma i nie miało dostępu do formalnej edukacji. Jako kolejna postać mniejszościowa w administracji zdominowanej przez HTS, rola Turko może również służyć jako symboliczny gest w stronę inkluzywności, choć jej praktyczny wpływ na kwestie kurdyjskie pozostaje niepewny.

Yarub Bader – minister transportu

Alawita (mniejszościowa sekta, z której wywodził się upadły reżim Assadów) i minister pod rządami Assada w latach 2006–2011, co sugeruje pewną ciągłość z technokratami sprzed rewolucji, chociaż jego stanowisko w czasie wojny nie było jawnie proopozycyjne. Ma doktorat z nauk o transporcie z École Nationale des Ponts et Chaussées w Paryżu i był profesorem inżynierii lądowej na Uniwersytecie Tishreen w Latakii. Od 2014 r. pracował również jako regionalny doradca ds. transportu i logistyki dla Komisji Gospodarczej i Społecznej ONZ ds. Azji Zachodniej (ESCWA).

Amjad Badr – minister rolnictwa

Druz z osiedla Suwayda, a więc reprezentant mniejszości kluczowej do utrzymania stabilności w regionie szczególnie Damaszku, podobnie jak Kurdowie żyjąca na podobnej szerokości geograficznej, ale rozsiana między kilka państw: przede wszystkim Liban, Izrael i Syrię. Jego rola koncentruje się na ożywieniu zniszczonego wojną sektora rolniczego Syrii, ważnego filaru gospodarczego. Kończył inżynierię rolniczą na Uniwersytecie w Damaszku w 1993 r., doktoryzował się w dziedzinie ekonomii rolniczej na Uniwersytecie w Aleppo. Współpracował z Międzynarodowym Centrum Badań Rolniczych na Obszarach Suchych (ICARDA), prestiżowym ośrodkiem skupiającym się na rozwiązaniach rolniczych dla obszarów suchych.

Mohammed al-Bashir – minister energii

Były tymczasowy premier (od grudnia 2024 r. do marca 2025 r.) i szef Rządu Ocalenia Syrii w Idlib, Al-Bashir obecnie nadzoruje energetykę, kluczowe stanowisko biorąc pod uwagę zniszczoną infrastrukturę Syrii. Jego przeszłość w zakresie prawa szariatu i powiązania z HTS ściśle wiążą go z Al-Sharaa. Z wykształcenia inżynier-elektrotechnik oraz prawnik ze specjalizacją w prawie islamskim, w 2024 sprawował funkcję premiera w SSG.

Nidal al-Shaar – minister gospodarki

Inny technokrata z doświadczeniem przedwojennym pod rządami Assada (2006-2011), al-Shaar był antyasadowski, ale nie był głośnym zwolennikiem opozycji, chociaż podał się do dymisji wobec wybuchu wojny domowej. Absolwent syryjskiego Uniwersytetu Aleppo i amerykańskiego George Washington University (doktorat). Jego wiedza ekonomiczna jest kluczowa dla rozwiązania problemu ubóstwa w Syrii i wysiłków na rzecz odbudowy. Podobnie jak Bader, jego nominacja to nie tylko nominacja technokratyczna, ale również ugodowa, pokazująca, że Al-Sharaa nie jest zainteresowany eliminacją totalną pozostałości po syryjskim rządzie. Należy przy tym pamiętać, że ostatni rząd “assadowy” rozwiązany został bezsiłowo.

Duże szanse, większe nadzieje

Syria znalazła się na progu politycznej transformacji, której tempo i skala zaskoczyły świat. Upadek reżimu Bashara al-Assada otworzył drogę do przejęcia władzy przez Hayat Tahrir al-Sham (HTS), ugrupowanie o islamistycznych korzeniach, którego lider Ahmed al-Sharaa – po rozwiązaniu organizacji w ramach scalania frakcji zbrojnych w nową armię – został tymczasowym prezydentem kraju. Rząd przejściowy, utworzony łączy lojalistów z technokratami oraz przedstawicielami różnych mniejszości, w tym Kurdów, Druzów, Alawitów i chrześcijan. Pomimo gestów inkluzywności i podpisania umowy z Syryjskimi Siłami Demokratycznymi (SDF), sytuacja w kraju pozostaje niestabilna – zarówno z powodu napięć religijnych, jak i wpływu czynników zewnętrznych, takich jak ataki Izraela i rosnące napięcia z Hezbollahem. Zachód uważnie przygląda się przemianom w Syrii, warunkując zniesienie sankcji poszanowaniem praw człowieka i demokratyczną ewolucją nowego reżimu. Pozostaje trzymać kciuki, aby zamiana munduru na garnitur al-Sharaa nie była jedynie zagrywką kameleona.