Zmiany klimatyczne mogą być „katalizatorem” globalnej współpracy, ale stwarzają również znaczące wyzwania społeczne, polityczne i geopolityczne w Azji Środkowej. Zmiana klimatu jest problemem globalnym, który dotyka wielu regionów świata, w tym Azji Środkowej. Region doświadcza bezprecedensowego kryzysu klimatycznego, powodując znaczące zmiany w środowisku regionu i wpływając na lokalne społeczności, gospodarki i ekosystemy.
W ostatnich latach zmiany klimatyczne w regionie wiązały się z rosnącymi rocznymi temperaturami, przedłużającą się suszą, topnieniem lodowców, intensywnymi falami upałów, zmniejszoną pokrywą śnieżną, a także zwiększoną częstotliwością klęsk żywiołowych.
Azja Środkowa doświadczyła znacznego wzrostu temperatury w ostatnich latach, a średnie temperatury wzrosły o 1-2 stopnie Celsjusza w ciągu ostatniego stulecia. Doprowadziło to do wzrostu suszy, wpływając na produkcję rolną i zagrażając bezpieczeństwu żywnościowemu. Naukowcy odkryli, że od końca 1980 roku obszary pustynne w regionie rozszerzyły się na wschód i rozprzestrzeniły się na północ nawet o 100 kilometrów w północnym Uzbekistanie i Kirgistanie.
Boczny tor światowego zainteresowania
Ze względu na różne czynniki, w Azji Środkowej kryzysowi klimatycznemu nie poświęca się tyle uwagi, co w innych regionach. Region nie zawsze znajduje się w nagłówkach gazet i nie jest tak szeroko komentowana w mediach, co utrudnia ludziom poznanie skutków zmian klimatu. Ponadto kraje w regionie stoją przed szeregiem wyzwań, takich jak ubóstwo, niestabilność polityczna i rozwój gospodarczy, które mogą mieć pierwszeństwo przed wyzwaniami związanymi ze zmianami klimatu. Ponadto państwa tej części globu dysponują ograniczonymi zasobami finansowymi i instytucjonalnymi umożliwiającymi inwestowanie w łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej. Utrudnia im to uzyskanie międzynarodowej uwagi i wsparcia.
Pomimo rosnącego zagrożenia związanego ze zmianą klimatu, świadomość społeczeństwa i decydentów w regionie jest ograniczona na temat skutków zmian klimatu i potrzeby podjęcia działań w celu złagodzenia i dostosowania się do tych skutków. Chociaż niektórzy odnoszą się do zmian klimatu jako „katalizatora” globalnej współpracy, jednocześnie stanowią one poważne wyzwania społeczne, polityczne i geopolityczne w Azji Centralnej, ponieważ region jest bardzo podatny na ich skutki, w tym niedobór wody, brak bezpieczeństwa żywnościowego i zwiększoną częstotliwość klęsk żywiołowych.
Kryzys klimatyczny jeszcze bardziej zaostrzy istniejące napięcia polityczne, zwłaszcza dotyczące zasobów wodnych, ponieważ kraje konkurują o dostęp do ograniczonych zasobów. Wpływa to również na stabilność państw i zwiększa ryzyko konfliktów i migracji transgranicznej. Azja Środkowa stoi w obliczu poważnego kryzysu niedoboru wody z powodu skutków zmian klimatu. Region jest w dużej mierze zależny od śniegu i topnienia lodowców z Himalajów i Pamiru, ale rosnące temperatury powodują szybsze topnienie tych formacji lodowych, co ostatecznie prowadzi do obniżenia poziomu wody w rzekach i jeziorach. Jednocześnie zwiększenie parowania z powodu wyższych temperatur zmniejsza dostępność wody powierzchniowej. Zmiany te wywierają istotną presję na sektor rolny regionu i zwiększają ryzyko konfliktu o dostęp do wody.
Klęski zbiorów oraz inne kataklizmy w regionie
Brak bezpieczeństwa żywnościowego jest kolejnym poważnym problemem w Azji Środkowej w wyniku zmiany klimatu. Region stoi w obliczu spadku plonów z powodu niedoboru wody, zwiększonej częstotliwości klęsk żywiołowych, takich jak susze i powodzie, oraz degradacji gleby z powodu zwiększonego zasolenia i pustynnienia. Czynniki te utrudniają rolnikom produkcję wystarczającej ilości żywności, aby zaspokoić potrzeby regionu, co prowadzi do niedoborów żywności i skoków cen.
Jednym z ostatnich przykładów braku bezpieczeństwa żywnościowego w regionie jest sytuacja w Uzbekistanie i Kazachstanie, gdzie połączenie nienormalnych temperatur zimą, złego przygotowania i degradacji gleby skłoniło lokalne rządy do zakazania eksportu żywności. Kraje te są w dużym stopniu uzależnione od rolnictwa, a skutki braku bezpieczeństwa żywnościowego wpływają na źródła utrzymania milionów ludzi i zwiększają ryzyko niestabilności społecznej i politycznej.
Azja Centralna stoi również w obliczu zwiększonej częstotliwości klęsk żywiołowych w wyniku zmiany klimatu, która powoduje znaczne szkody w infrastrukturze, zakłóca działalność gospodarczą i wpływa na źródła utrzymania milionów ludzi. Region jest świadkiem bezprecedensowej liczby corocznych powodzi, susz i osunięć ziemi. Jednym z ostatnich przykładów zwiększonej częstotliwości klęsk żywiołowych w Azji Środkowej jest sytuacja w Kirgistanie, który w ostatnich latach nawiedziła seria powodzi i osunięć ziemi. W 2019 r. kraj został dotknięty poważnymi powodziami, które spowodowały znaczne szkody w infrastrukturze i zakłóciły działalność gospodarczą. W tym samym roku seria osunięć ziemi spowodowanych ulewnymi deszczami dotknęła społeczności i infrastrukturę, prowadząc do ofiar śmiertelnych i przesiedleń ludzi.
Co może zrobić region aby zapobiegać skutkom zmian klimatycznych?
Pomimo powszechnego sceptycyzmu klimatycznego w regionie, jasne jest, że kwestia ta nie może być ignorowana. W perspektywie krótkoterminowej rządy Azji Centralnej powinny podjąć działania łagodzące skutki zmian klimatu. Po pierwsze, rządy powinny opracować i wdrożyć kompleksowe plany adaptacyjne, aby pomóc społecznościom i kluczowym sektorom gospodarki, takim jak rolnictwo, energia i gospodarka wodna, przygotować się i reagować na skutki zmian klimatu.
Po drugie, rządy powinny inwestować w modernizację istniejącej infrastruktury, takiej jak tamy, wały przeciwpowodziowe i systemy nawadniania, aby zmniejszyć ryzyko szkód spowodowanych ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi i zapewnić, że infrastruktura krytyczna jest odporna na skutki zmian klimatu. Po trzecie, rządy mogą wspierać rolników w przyjmowaniu zrównoważonych praktyk rolniczych, które są lepiej dostosowane do zmieniającego się klimatu i mogą pomóc w zwiększeniu plonów i poprawie bezpieczeństwa żywnościowego.
Po czwarte, samorządy lokalne powinny priorytetowo traktować rozwój zintegrowanych planów gospodarki wodnej, które promują zrównoważone wykorzystanie wody i zmniejszają ryzyko niedoboru wody i konfliktów o wspólne zasoby wodne. Inne działania powinny koncentrować się na zmniejszaniu ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, inwestowaniu w energię odnawialną i budowaniu zdolności.
Przede wszystkim współpraca
Istnieje szereg kroków, które rządy państw tego obszaru muszą podjąć, aby złagodzić skutki zmian klimatycznych w perspektywie długoterminowej. Pierwszym krokiem jest przejście na energię niskoemisyjną. Rządy Azji Środkowej muszą wspierać przejście na niskoemisyjne źródła energii, takie jak energia wiatrowa, słoneczna i wodna, oraz stopniowo wycofywać się z paliw kopalnych. Pomoże to zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych i spowolnić tempo zmian klimatu na poziomie globalnym.
Po drugie, rządy mogą również wdrażać środki mające na celu poprawę efektywności energetycznej w budynkach, transporcie i przemyśle. Pomoże to zmniejszyć zapotrzebowanie na energię i obniżyć emisję gazów cieplarnianych. Współpraca regionalna może odegrać kluczową rolę w przeciwdziałaniu zmianie klimatu w Azji Centralnej. Współpracując ze sobą, kraje w regionie mogą wykorzystać swoje wspólne zasoby, wiedzę i doświadczenie, aby sprostać wyzwaniom związanym ze zmieniającym się klimatem. Należy jednak zachować realizm co do przeszkód we współpracy regionalnej, zwłaszcza w odniesieniu do wyzwań związanych ze zmianami klimatycznymi w Azji Środkowej.
Współpracę regionalną komplikują interesy polityczne i gospodarcze (np. spory o zasoby wodne i energetyczne), nowe konflikty (np. rosyjska agresja na Ukrainę) oraz rywalizacja o wpływy regionalne. Interesy te mogą utrudniać krajom skuteczną współpracę w celu sprostania wyzwaniom związanym ze zmianą klimatu. Budowanie zaufania między krajami ma zasadnicze znaczenie dla skutecznej współpracy regionalnej w stawianiu czoła wyzwaniom związanym ze zmianą klimatu.
Kraje stoją przed szeregiem wyzwań, w tym ograniczonymi zasobami finansowymi, co może utrudniać inwestowanie w środki niezbędne do łagodzenia skutków zmiany klimatu i dostosowywania się do nich. Aby skutecznie sprostać wyzwaniom związanym ze zmianą klimatu, kraje będą musiały znaleźć sposoby na zapewnienie wystarczających środków finansowych i zasobów.
