2023 rok był intensywny dla Azji Środkowej, z licznymi zachodnimi dyplomatami podróżującymi po regionie lub witającymi delegacje z tej części świata w ich własnych stolicach.
Ciekawy rozwój ma miejsce w Azji Centralnej. W ciągu ostatniego roku przywódcy państw zachodnich odwiedzili region, aby spotkać się z przedstawicielami pięciu państw Azji Środkowej. Inni przyjęli delegacje z Azji Centralnej w swoich krajach.
Wydarzenia te mają miejsce w czasie, gdy w regionie może dojść do zmian. Od czasu upadku Związku Radzieckiego Rosja ciężko pracowała, aby utrzymać swoje wpływy w Eurazji. Dokonała tego za pomocą środków ekonomicznych i energetycznych.
Rosyjskie wpływy
W przypadku Azji Centralnej kraje te w dużym stopniu polegały na handlu z Rosją. Obecnie Rosja jest drugim co do wielkości partnerem gospodarczym Azji Centralnej. Region jest również ściśle związany z sieciami handlowymi, które rozciągają się na cały region.
Poza tymi relacjami gospodarczymi Rosja stara się także wzmacniać swój rynek energetyczny w Azji Centralnej. Najnowszą propozycją jest utworzenie unii gazowej, w której Rosja chciałaby zwiększyć eksport do regionu i krajów Azji Centralnej potrzebujących energii. Gdyby ta propozycja okazała się skuteczna, jeszcze bardziej wzmocniłaby rosyjski rynek energetyczny i zmniejszyła rynki w Azji Środkowej.
Azja Centralna jest dobrze znana ze swoich ogromnych zasobów. Od pierwiastków rzadkich i zbóż po energię wodną i gaz, region jest bogaty w surowce naturalne. Rosja rozumie, że uzyskanie dostępu do tych surowców tylko wzmocniłoby jej pozycję na arenie międzynarodowej.
Czas zmian
Ostatnie wydarzenia sprawiły jednak, że wpływy Rosji osłabły. Kiedy Moskwa rozpoczęła inwazję wojskową na Ukrainę na pełną skalę, społeczność międzynarodowa nałożyła na Rosję surowe sankcje. Sankcje te zaszkodziły rosyjskiej gospodarce. Co więcej, przegrana wojna Rosji podważyłaby rozwój gospodarczy, ponieważ dostęp do kluczowych rynków został odcięty.
Słabe wyniki na polu bitwy zaszkodziły również wizerunkowi Rosji jako niezwyciężonego supermocarstwa. W rezultacie kilku sojuszników Rosji zdecydowało się nie spieszyć z pomocą, gdy Rosjanie szukali pomocy w inwazji. Zamiast tego kraje te zdecydowały się na powolne dystansowanie się od Rosji, próbując jednocześnie budować nowe partnerstwa z innymi krajami. Stworzyło to okazję dla innych, aby spróbować wkroczyć i wypełnić próżnię władzy w Rosji.
Więcej Chin
Najbardziej oczywistym kandydatem są Chiny, ponieważ Azja Centralna ma również silne relacje gospodarcze i energetyczne z Chińczykami. W pierwszej połowie 2023 r. wzrosła wymiana handlowa między Chinami a Azją Środkową. Przywódcy tych krajów spotkali się w maju i dyskutowali o sposobach pobudzenia chińskich inwestycji w regionie. Jeśli chodzi o relacje energetyczne, Chiny są największym konsumentem gazu z regionu. Do tej pory Chiny importują ponad dwie trzecie gazu rurociągowego z Azji Centralnej.
Mimo tych relacji Chińczycy wydają się niechętni wypełnianiu luki po Rosji. Chińczycy wahają się, czy przejąć regionalną hegemonię w regionie, ponieważ rola Rosji maleje. To uczucie jest odwzajemnione przez mieszkańców regionu. Kazachowie, Uzbekistanu i Kirgizi nie są szczególnie przychylni większej chińskiej obecności. W obliczu tych wydarzeń kraje zachodnie zacieśniają współpracę z Azją Środkową.
Więcej Zachodu
Po pierwsze, Stany Zjednoczone. W lutym sekretarz stanu USA Antony Blinken udał się do Kazachstanu i Uzbekistanu. Podczas swojej wizyty sekretarz powiedział, że Stany Zjednoczone są zaangażowane w pomoc krajom Azji Centralnej „w rozwijaniu najsilniejszych możliwych zdolności dla ich własnego bezpieczeństwa”. Stany Zjednoczone rozwinęły te tematy na pierwszym w historii szczycie prezydenckim C5+1 we wrześniu. Podczas spotkania prezydent USA Joe Biden spotkał się z przywódcami pięciu państw Azji Centralnej i omówił, w jaki sposób region może wzmocnić swoją niezależność energetyczną, gospodarkę i bezpieczeństwo narodowe. Sesja zakończyła się oświadczeniem przywódców, że będą dążyć do wzmocnienia zaangażowania dyplomatycznego między Stanami Zjednoczonymi a państwami Azji Środkowej.
Inni zachodni przywódcy przyjęli podobne wzorce. We wrześniu kanclerz Niemiec Olaf Scholz powitał w Berlinie przywódców pięciu państw regionu. Podczas spotkania niemiecki przywódca powtórzył potrzebę wzmocnienia bezpieczeństwa narodowego przez Azję Centralną. Scholz podpisał też wspólne oświadczenie z przedstawicielami Azji Centralnej, podkreślając znaczenie integralności terytorialnej regionu.
W listopadzie, prezydent Francji Emmanuel Macron udał się do Kazachstanu i Uzbekistanu, aby omówić stosunki gospodarcze i polityczne. Francja jest dużym inwestorem zagranicznym w Kazachstanie, a francuski przywódca wezwał region do dywersyfikacji partnerstwa, jednocześnie promując „większą otwartość gospodarczą”.
Wielka Brytania realizuje własną strategię wzmacniania relacji z państwami Azji Centralnej. Komisja Spraw Zagranicznych Izby Gmin opublikowała niedawno raport, w którym autorzy opowiedzieli się za pogłębieniem zaangażowania Wielkiej Brytanii w regionie. Argumentowano, że zacieśnienie współpracy z Azją Środkową obroni niezależność regionu od dużych sąsiadów, takich jak Chiny i Rosja, oraz że Wielka Brytania powinna zaoferować regionowi pomoc, aby pomóc krajom w walce z korupcją. W raporcie wezwano również Wielką Brytanię do zorganizowania w 2024 r. szczytu z przywódcami Azji Centralnej, na którym mogliby skupić się na tematach takich jak energia odnawialna.
Ogólnie rzecz biorąc, wydaje się, że w Azji Centralnej nastąpiła zmiana podejścia. Wpływy Rosji zmalały, a Chiny nadal wahają się, czy wypełnić pustkę w Azji Centralnej. To otworzyło drogę dla Zachodu. Zachodni przywódcy często spotykali się ostatnio ze swoimi odpowiednikami w Azji Centralnej, a obie strony wydają się być zainteresowane zacieśnieniem tych stosunków. Są to obiecujące sygnały, ale dopiero się okaże, jak ten dialog się zmaterializuje.