Wprowadzenie
Każdy konflikt po 1918 roku, w którym Rosja była agresorem, związany jest z propagandą. Służy ona dwóm celom. Pierwszym z nich jest uzasadnienie wywołania konfliktu, a drugim późniejsza kontrola opinii publicznej za pomocą subtelnej (lub nie) propagandy sukcesu. Warto nadmienić, że propaganda korzystała i korzysta z każdej dostępnej formy przekazu.
Omawiane przypadki dotyczą sąsiednich krajów, znajdujących się w Europie definiowanej jako Środkowo – Wschodnia lub Wschodnia w wypadku Ukrainy. Zarówno Polska, jak i Ukraina zaliczane były do sowieckiej, później radzieckiej, strefy wpływów. Obecna Ukraina również uważana była za rosyjską strefę wpływów przez samą Rosję. Omawiane poniżej przykłady propagandy użyte zostały w Polsce i na Ukrainie od czasów wojny polsko – bolszewickiej do momentu eskalacji działań wojennych w 2022 roku.
Polska 1919-1921
W 1919 roku Polska miała być nic nieznaczącą przeszkodą w szerzeniu rewolucji na zachód, co wiązać się miało z powrotem obszarów utraconych na rzecz Polski po odzyskaniu niepodległości – tak głosiła narracja z Kremla.
Wojna polsko – bolszewicka przedstawiana była na plakatach sugerując agresję Polski na ZSRR. To dlatego przedstawianie całości konfliktu jako wojny 1920 roku wskazywało, że był to atak Polski na Rosję bolszewicką. Realnie było to kolejna kampania tej wojny, w tym wypadku kontrofensywa Polski na wschód. Plakaty pełniły wtedy rolę przekaźników medialnych. Były swego rodzaju prekursorem memów. Plakat, który omawiam to jeden z przykładów, ale zbiera on kilka motywów.
Tytuł plakatu to „Dezerter otwiera drogę polskiemu panu”. Polskę przedstawiano jako kraj zły i roszczeniowy, uosabiany z grubym szlachcicem. W wypadku zdobycia ziem rosyjskich (lub uznawanych przez bolszewików za rosyjskie) przez Polaków, miały za tym iść m.in. powrót właścicieli ziemskich i kapitalistów. Właściciele ziemscy i kapitaliści, niosący głód i niewolę chłopom i robotnikom, byli takimi samymi wrogami jak Polacy. Dezerter to wróg robotników i chłopów. Plakat ukazuje dezercję jako pomoc Polsce w zaprowadzeniu jej porządków.
Polska 1939
Atak na Polskę rozpoczął się 17 września, bez wypowiedzenia wojny. Nazywany był „wyzwoleńczym pochodem Armii Czerwonej”. Wojska rosyjskie weszły na terytorium Polski oficjalnie w celu oswobodzenia ludności spod kapitalistyczno-obszarniczych zapędów Polaków (cytat za Lenina). Za kapitalistów uważano przedstawicieli państw zachodnich, którzy mieli wykorzystywać chłopów i robotników.
Plakat zawiera cytat Stalina „Nasza armia wyzwala ludzi pracy”, umieszczony na szczycie plakatu. Celem plakatu jest pokazanie potęgi Armii Czerwonej i przekonanie ludności o wyzwoleńczym pochodzie Armii Czerwonej. Plakat, nie atakuje polski bezpośrednio a stara się raczej przekonać ludność do misji Związku Radzieckiego, realizowanej rękoma Armii Czerwonej. Jest nią wyzwolenie chłopów i robotników spod opresji kapitalistów. W tle widzimy czołgi i samoloty dowodzące nowoczesności Armii Czerwonej.
Ukraina 2014
Aneksja Krymu przez Rosję – czyli nielegalne przyłączenie przez Federację Rosyjską terytorium Ukrainy (Autonomicznej Republiki Krymu oraz miasta wydzielonego Sewastopol, położonych na Półwyspie Krymskim) poprzez użycia siły zbrojnej w 2014 roku.
Jednymi z najważniejszych narzędzi w pierwszym okresie były Zielone Ludziki oraz referendum. Miało to służyć propagandowemu ukazaniu zajęcia Krymu, jako oddolną inicjatywą bez rosyjskiej inspiracji. Rosja grała tu rolę dobrego państwa, które akceptujące demokratyczne wybory niezależnych społeczności.
Zielone ludziki, czyli uprzejmi ludzie, to rosyjskie wojska pozbawione oznaczeń przynależności państwowej. Oficjalnie niezależni od Rosji, realnie wykonujący rozkazy z Moskwy. Pozbawienie ich oznaczeń miało w przekazie medialnym zrobić z nich obrońców wolności i ruch chcący niezależności od Ukrainy.
Referendum na Krymie
Referendum nie pierwszy raz zostało wykorzystywane przez Rosję, jako teoretycznie niezależne narzędzie mające uzasadniać aneksję terytorialną. Krymskie referendum charakteryzowało się nieprecyzyjnymi pytaniami:
· Czy jesteś za ponownym zjednoczeniem Krymu z Rosją na prawach podmiotu FR?
· Czy jesteś za przywróceniem obowiązywania konstytucji Republiki Krymu z 1992 roku i za statusem Krymu jako części Ukrainy?,
oraz wysoką frekwencją i jednomyślnością głosujących.
Zgodnie z oficjalnymi danymi za wariantem nr 1 (zjednoczenie z Rosją) miało opowiedzieć się 96,57% (1 495 043 wyborców), a za wariantem nr 2 (pozostanie w składzie Ukrainy pod warunkiem poszerzenia autonomii) 2,66% (41 247 wyborców). Liczba głosów nieważnych miała wynieść 0,77% oddanych głosów (11 907).
Frekwencja miała wynieść 84,09%. Podano, że łącznie na terytorium Krymu (Republika Autonomiczna Krymu oraz miasto wydzielone Sewastopol) miało być 1 841 073 wyborców, a w czasie referendum oddano 1 548 197 głosów.
Użycie sił zbrojnych dla ochrony
Po południu 1 marca 2014, najpierw Komisja Obrony i Komisja Spraw Zagranicznych Rady Federacji Rosyjskiej, a później cała Rada Federacji Rosyjskiej, jednogłośnie przyjęły wniosek prezydenta w sprawie wydania zgody na użycie rosyjskich sił zbrojnych na terytorium Ukrainy.
„W związku z nadzwyczajną sytuacją, powstałą na Ukrainie, zagrożeniem życia obywateli Federacji Rosyjskiej, naszych rodaków, składu osobowego kontyngentu Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, stacjonującego zgodnie z międzynarodowym układem na terytorium Ukrainy (Autonomiczna Republika Krymu), na podstawie punktu 'g części 1. artykułu 102. Konstytucji Federacji Rosyjskiej przedkładam Radzie Federacji Zgromadzenia Federalnego Federacji Rosyjskiej wniosek o użycie Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej na terytorium Ukrainy do czasu normalizacji sytuacji społeczno-politycznej w tym kraju”
Ukraina 2022
Wojska NATO na Ukrainie.
Zasłanianie strat własnych obecnością w konflikcie żołnierzy NATO, przy jednoczesnym uzasadnieniu ataku jako ataku prewencyjnego, wobec obecności baz sojuszu dookoła Rosji. Jest to narracja zbieżna z tą z 1920 roku.
Jeden z przejawów propagandy, to publikowane social mediach rzekome screeny wyglądające jak kadry z polskiej telewizji. Ten widoczny poniżej sugeruje prognozę pogody z anektowanym/zajętym przez Polskę terytorium. O zajęciu Lwowa przez Polskę regularnie rozpisują się rosyjskie media.
Czechy wysłały pierwszy transport z techniką wojenną do Ukrainy. Abramsy i Leopardy dla ZSU nie widać, są za to stare T72M1 i BWP1
Propagandowe wpisy to jeden z głównych kanałów przekazów propagandy w komunikatorach. Ten wpis, miał podważać pomoc zachodu dla Ukrainy. Kanały takie potrafią wyprodukować wiele wiadomości dziennie, które krążą powielane po social mediach.
Symbole Z, V
Symbole taktyczne jednostek w pierwszych dniach inwazji, szybko stały się symbolami operacji wykorzystywanymi medialnie głównie wewnątrz kraju. Są dla Rosjan symbolem tej wojny.
Podsumowanie
Propaganda wojenna Rosji ulega zmianom kanałów dystrybucji, wiadomościami, ale zawiera te same tezy od lat. Poniżej 5 typowych filarów wykorzystywanych przez Rosję.
- Ochrona ludności (chłopów, następnie mniejszości ukraińskiej, a teraz obrona przez nazistowską Ukrainą).
- Współcześnie referenda służą Rosji do legitymizacji (w jej oczach) aneksji terytoriów wobec świata.
- Od 1918 roku za wszystkim stoją kapitaliści (najczęściej z USA), obecnie jest to NATO.
- Wróg jest jednocześnie silny i słaby. Słaby, więc musimy zaatakować i go pokonać, ale na tyle silny, aby zadać nam straty.
- Rosjanie przykładają dużą wagę do symboliki:
Bonus – tak pod stadionem w Łużnikach Rosjanie pokazali swoje zainteresowanie propagandą podczas wiecu z okazji aneksji Krymu.
