Trzy lata po dojściu do władzy środkami militarnymi talibowie zdołali osiągnąć postęp dyplomatyczny w stosunkach z sąsiadami. Jest to szczególnie widoczne w przypadku państw Azji Centralnej, które starają się budować racjonalne i stabilne relacje gospodarcze z talibami. Jednocześnie, paradoksalnie, stosunki talibów z Islamską Republiką Pakistanu pogorszyły się do rangi konfliktu. Wpływowy sponsor, mentor i twórca radykalnego ruchu pasztuńskich studentów stał się głównym przegranym w reinkarnacji Islamskiego Emiratu Afganistanu.
Trzy lata po dojściu do władzy środkami militarnymi talibowie ustabilizowali sytuację w Afganistanie i zdołali osiągnąć postęp dyplomatyczny w stosunkach z sąsiadami.
Kraje Azji Centralnej historycznie miały nieufny i niejednoznaczny stosunek do swojego południowego sąsiada, Afganistanu. Niekończące się wojny, radykalizm, fundamentalizm islamski, raj dla międzynarodowych grup terrorystycznych, handel narkotykami i schronienie dla radykałów i opozycjonistów. Wszystko to zaciemniło obraz Afganistanu wśród mieszkańców i rządzących świeckich elit republik Azji Centralnej. Po rozpadzie Związku Radzieckiego i uzyskaniu niepodległości najważniejszą rzeczą dla grup rządzących pięcioma państwami w regionie było ustabilizowanie sytuacji i wzmocnienie władzy. Afganistan był postrzegany jako zagrożenie, czynnik destabilizacji i problematyczny sąsiad, od którego należy się odgrodzić.
Burzliwa przeszłość i napięcia w regionie
Nawet na tym obrazie pozycja Tadżykistanu wśród wszystkich krajów Azji Centralnej była inna. Posiadając skomplikowaną wspólną granicę, Duszanbe zawsze było w taki czy inny sposób zaangażowane w wewnętrzne procesy polityczne swojego południowego sąsiada. Faktem jest, że około jedna czwarta ludności Afganistanu składa się z Tadżyków. Historycznie rzecz biorąc, siedliskiem tej dużej grupy etnicznej była północ z miastem Mazar-i-Sharif i Kabulem. Po wycofaniu się wojsk radzieckich i upadku ZSRR Duszanbe starało się wspierać grupy tadżyckie w afgańskiej wojnie domowej. Tadżykistan pierwsze zwycięstwo talibów w 1996 r. przyjął ze skrajną wrogością. Siły tadżyckie zostały wypchnięte z procesu decyzyjnego i procesów gospodarczych.
Drugie zwycięstwo talibów zostało odebrane jako negatywne wydarzenie dla Tadżyków z Afganistanu i Duszanbe. Władze Tadżykistanu natychmiast zajęły bezkompromisowe stanowisko wobec talibów i zaakceptowały powstanie antytalibskich sił politycznych, w tym afgańskich Tadżyków i wpływowych osób z północy kraju. Przez długi czas Duszanbe postrzegało talibów jako organizację terrorystyczną, zagrożenie, które jest zdolne i dąży do destabilizacji sytuacji w kraju, gnębienia Tadżyków i eksportu politycznego islamu poza granice Afganistanu.
Tadżykistan i Afganistan dzieli najdłuższa granica w Azji Środkowej – 1 344 kilometry. Po rozpadzie ZSRR była strzeżona przez rosyjską straż graniczną, ale w 2004 roku Tadżykistan, dążąc do większej niezależności, zakończył współpracę. W efekcie odpowiedzialność za ochronę granic spadła całkowicie na barki tadżyckich wojskowych. Ograniczony kontyngent rosyjskich doradców wojskowych pozostał w republice w celu udzielenia wsparcia w nagłych wypadkach. Ponadto pomocy finansowej i wojskowej dla Tadżykistanu w ochronie granic udzieliły UE, Chiny, USA, Indie, Iran, ONZ i OUBZ.
W związku z nasilającymi się starciami tadżyckiej straży granicznej z bojownikami Państwa Islamskiego Moskwa i Duszanbe wznowiły rozmowy na temat współpracy w zakresie ochrony granic. Sytuacja na pograniczu Tadżykistanu i Afganistanu skomplikowała się od czasu dojścia do władzy talibów. Choć talibowie twierdzą, że walczą z nielegalnymi ugrupowaniami zbrojnymi na swoim terytorium, skuteczność ich działań jest wątpliwa. Bojownicy z organizacji terrorystycznych, takich jak ISIS-Khorasan, Al-Kaida i Ansarullah, są nadal aktywni w Afganistanie. Ta ostatnia grupa składa się głównie z etnicznych Tadżyków, w tym obywateli Tadżykistanu. Stanowi to szczególne zagrożenie dla Duszanbe, ponieważ bojownicy Ansarullah wielokrotnie atakowali granicę tadżycką.
Tadżykistan ma również negatywny stosunek do sponsorów talibów, Islamskiej Republiki Pakistanu. Stosunki nie rozwinęły się ze względu na agresywną politykę pakistańskiego wojska, które przez długi czas wspierało i sponsorowało talibów i inne radykalne ugrupowania islamistyczne, w tym Sieć Haqqani. Jednak w ostatnich latach, zwłaszcza po reinkarnacji Państwa Islamskiego, stosunki między talibami a pakistańskim wojskiem uległy pogorszeniu. Talibowie zaczęli dążyć do zbudowania suwerennej i niezależnej polityki zagranicznej oraz zdystansowania się od swoich pakistańskich sponsorów. Co więcej, skuteczna strategia polityki zagranicznej doprowadziła do pewnej izolacji dyplomatycznej pakistańskich sił zbrojnych w regionie i narastającej wrogości wobec nich ze strony wielu stolic.
Talibowie z otwarciem na zewnątrz – na razie tylko w regionie
Talibowie zapewniają społeczność światową, że są w stanie zapewnić bezpieczeństwo sąsiednim krajom i całemu światu. Pozwoliło to władzom w Kabulu na nawiązanie pewnych kontaktów z sąsiadami – Rosją, Uzbekistanem, Turkmenistanem, Kazachstanem, Kirgistanem, Iranem i Chinami. Niektóre z nich, np. Kazachstan i Kirgistan, wykluczyły talibów z listy organizacji zakazanych. Kraje graniczące z Afganistanem uruchamiają wspólne projekty. W szczególności Turkmenistan rozpoczął budowę pierwszej nitki gazociągu TAPI (Turkmenistan-Afganistan-Pakistan-Indie). Uzbekistan, oprócz budowy dróg, planuje również kolej do Azji Południowej przez terytorium Afganistanu.
Można więc zaobserwować ostrożne przemiany w Tadżykistanie w kwestii talibów. Było to możliwe m.in. dzięki zdystansowaniu się talibów od pakistańskiego wojska, a także próbom nawiązania dialogu ze świeckimi sąsiadami w Azji Centralnej. Ponadto dzień wcześniej niektóre afgańskie media informowały o nieoficjalnej wizycie szefa Państwowego Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego Tadżykistanu Saimmina Jatimowa w Kabulu i jego spotkaniu z szefami talibskich służb bezpieczeństwa. Według doniesień medialnych wizyta odbyła się w drugiej połowie sierpnia. Jatimow spotkał się w Kabulu z wysokimi rangą talibami – szefem Głównego Zarządu Wywiadowczego, prokuratorem generalnym i szefem sztabu generalnego armii.
Niektóre źródła donoszą również, że Tadżykistan planuje wysłać swojego ambasadora do Afganistanu w celu poprawy stosunków z talibami. Afgańskie media, powołując się na swoje źródła, podały, że wizyta Jatimowa została przeprowadzona na polecenie prezydenta Tadżykistanu Emomali Rahmona w celu nawiązania dwustronnych relacji między Tadżykistanem a talibami. W pierwszym półroczu 2024 r. wolumen obrotów handlu zagranicznego między Tadżykistanem a Afganistanem, który znajduje się pod kontrolą talibów, wyniósł około 46 mln USD. Władze Tadżykistanu wznowiły również pracę pięciu przygranicznych rynków na granicy z Afganistanem. Dziś Duszanbe i Kabul negocjują na różnych szczeblach w celu normalizacji stosunków między oboma krajami, choć żadna ze stron oficjalnie nie skomentowała tego, co się dzieje.