W lutym 2023 r. prezydent Uzbekistanu Szawkat Mirzijojew ogłosił pakiet energetyczny o wartości ponad 1 mld USD, aby zaspokoić potrzeby kraju w zakresie ogrzewania i energii elektrycznej. Rosja jest uważana za kluczowego gracza w dostarczaniu Taszkentowi bardzo potrzebnych produktów naftowych i gazowych. Uzbekistan ma również nadzieję na poprawę więzi energetycznych z sąsiadami, aby uniknąć nadmiernego uzależnienia od Moskwy.
W rzeczywistości, położony w sercu Azji Centralnej, sąsiadujący z Afganistanem i blisko Rosji, Uzbekistan zajmuje kluczową pozycję w regionie. Ponadto duża populacja w połączeniu z obfitymi zasobami energetycznymi i kopalniami złota sprawiają, że kraj jest ważny gospodarczo dla swoich sąsiadów.
Uzbekistan, pod rządami prezydenta Szawkata Mirzijojewa, stara się odgrywać większą rolę w Azji Środkowej w równoważeniu z większymi mocarstwami w regionie – Rosją, Chinami i Stanami Zjednoczonymi . Taszkent obawia się zbytniego uzależnienia od jednego z tych mocarstw, starając się zamiast tego próbować rozgrywać je nawzajem w regionie. Głównym celem polityki zagranicznej ekipy Mirzijojewa jest ułatwienie funkcjonowania niepodległego, suwerennego państwa, które może mieć szerszy wpływ na sprawy globalne. Według oficjalnych strategii opublikowanych na początku tego roku, Uzbekistan chce być państwem, które rozwija harmonijne stosunki z sąsiadami.
Wzrost produkcji i nakładów finansowych
Wcześniej, w lipcu 2019 r., Mirzijojew podpisał dekret, w którym ogłosił środki na rzecz ustanowienia bardziej stabilnej gospodarki. W dokumencie podkreślono również odnowione zobowiązanie do zapewnienia stałych dostaw energii dla gospodarstw domowych, a także dalszego rozwoju uzbeckiego przemysłu naftowego i gazowego. W dekrecie Taszkent zobowiązał się do poprawy efektywności poszukiwania paliw kopalnych i zwiększenia przejrzystości zarządzania przemysłem.
Częściowo dzięki tym środkom w 2022 roku gospodarka Uzbekistanu wzrosła o 5,7 procent. W szczególności produkcja przemysłowa wzrosła o 5,2 procent, przemysł budowlany o 6,6 procent, a przemysł usługowy o 15,9 procent. Dodatkowo, w porównaniu z handlem w 2021 r., handel zagraniczny Uzbekistanu wzrósł o 18,6 proc. w 2022 r.
W styczniu 2021 r. opublikowano dekret prezydencki w sprawie „Roku wspierania młodzieży i wzmacniania zdrowia ludzi”. W ramach tego dekretu uzbeckie Ministerstwo Energetyki otrzymało zadanie wdrożenia niezbędnych środków w celu opracowania mapy drogowej – lub mechanizmów rynkowych – niezbędnych do wzmocnienia zdolności produkcyjnych i rekultywacji istniejących złóż gazu. Dlatego od 1 sierpnia 2021 r. zakłady produkcyjne w Uzbekistanie otrzymały dodatkowe środki na zakup energii elektrycznej i importu gazu w razie potrzeby. Aleksiej Miller, prezes rosyjskiego giganta gazowego Gazprom, podpisał porozumienie o współpracy z uzbeckim sektorem energetycznym, koncentrując się na rozwoju nowej infrastruktury w celu zwiększenia wydobycia gazu.
Trudna energetycznie zima w Uzbekistanie
Niedawno Uzbekistan znalazł się w środku poważnego kryzysu energetycznego spowodowanego rosnącą populacją, starzejącą się infrastrukturą i ograniczonymi zasobami naturalnymi. Ponadto kraj opiera się na gazie ziemnym w 80 procentach krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną. Zapowiadany pakiet energetyczny o wartości ponad 1 mld USD ma na celu rozwój odnawialnych źródeł energii w Uzbekistanie w celu złagodzenia kryzysu. Wstępne środki koncentrują się na badaniu instalacji paneli słonecznych na wieżowcach, instytucjach rządowych, parkach przemysłowych, parkingach i wieżach ciśnień w Taszkencie. Zimny okres w grudniu 2022 r. nadwyrężył dostawy energii w Uzbekistanie i doprowadził do masowych przerw w dostawach energii w całym kraju. W rezultacie aktywnie podejmowane są działania zapobiegające przyszłemu kryzysowi, w tym rewaluowanie relacji energetycznych z Kremlem.
Od listopada 2022 roku Rosja nieprzerwanie proponuje utworzenie trójstronnej unii gazowej z Uzbekistanem i Kazachstanem. Strona rosyjska zastrzega, że propozycja nie oznacza dostaw gazu w zamian za warunki polityczne, ale skupia się na „koordynacji interesów handlowych”. Jednak zarówno Uzbekistan, jak i Kazachstan pozostają nieufne wobec takiego rozwiązania, Astana wyraża obawy o niezależność swojej energetyki, a Taszkent opowiada się za relacjami na zasadzie dwustronnej.
Więcej współpracy z Rosją
Według Uzbeckiego Państwowego Komitetu Statystycznego w 2022 roku nastąpił 23-procentowy wzrost handlu między Rosją a Uzbekistanem (w sumie wyniósł 9,28 mld USD), a Rosja stała się największym partnerem handlowym Uzbekistanu. W sferze energetycznej w styczniu 2023 roku Mirzijojew i prezydent Rosji Władimir Putin zgodzili się na rozszerzenie współpracy między oboma krajami, zwłaszcza w zakresie rozwoju nowych kompleksów paliwowo-energetycznych. Ponadto obie strony zgodziły się na dostawy zwiększonych ilości rosyjskiego gazu gazociągiem Azja Centralna–Centrum biegnącym przez Kazachstan. 3 marca br. uzbecki państwowy koncern gazowy Uztransgaz ogłosił, że dokonywane są ostateczne korekty krajowej infrastruktury energetycznej, aby dostosować się do oczekiwanego wzrostu dostaw rosyjskich.
Zwiększenie obecności Rosji na uzbeckim rynku energetycznym przyniesie Moskwie korzyści nie tylko w uzyskaniu rozpaczliwie potrzebnych dochodów z eksportu, ale także w zacieśnieniu relacji z Taszkentem. Jednak rząd Uzbekistanu pozostaje w pełni świadomy niebezpieczeństw związanych z nadmierną zależnością od Rosji. Moskwa niekiedy rażąco wtrąca się w sprawy krajów Azji Środkowej, a nawet naciskała na Turkmenistan, by nie dostarczał gazu do Uzbekistanu. W związku z tym Taszkent podejmuje niezbędne przygotowania do rozszerzenia więzi energetycznych z sąsiadami, zawierając umowy z Turkmenistanem, Kazachstanem i Kirgistanem w sprawie importu większej ilości węgla, gazu ziemnego i energii słonecznej.
Rosyjska ekspansja na Azję Centralną
Ogólnie rzecz biorąc, prawdopodobne wydaje się zwiększenie przez Rosję wysiłków na rzecz penetracji rynków energetycznych Azji Centralnej, ponieważ Moskwa skutecznie przeorientuje swój eksport na wschód. Wpływ zachodnich sankcji i kryzysu energetycznego Uzbekistanu na relacje Moskwy z Taszkentem jest znaczący. Podczas gdy Uzbekistan zwrócił się do Rosji w sprawie potrzeb energetycznych w perspektywie krótkoterminowej, Taszkent chce w dłuższej perspektywie pogłębić więzi z innymi potęgami w regionie, w tym z Chinami.
Ten rosnący trend regionalny doprowadził do dramatycznej zmiany równowagi sił, a Rosja straciła swoją niegdyś dominującą pozycję. Doprowadziło to do napięć między Rosją a Uzbekistanem, a Moskwa dąży do utrzymania wpływów w regionie poprzez zwiększenie inwestycji i rozszerzenie więzi handlowych. W miarę trwania kryzysu energetycznego w Uzbekistanie okaże się, czy Taszkent będzie w stanie skutecznie zarządzać relacjami energetycznymi z Moskwą, czy też Kreml będzie tylko dalej umacniał zależność Uzbekistanu.