Kazachstan niedawno zaproponował budowę nowego międzynarodowego gazociągu do Rosji, który przebiegałby przez terytorium Kazachstanu i łączył się z Chinami. Nowy projekt gazociągu okazał się żywotną potrzebą w dostarczaniu zasobów gazu ziemnego do wschodnich regionów Kazachstanu.
Ogólnie rzecz biorąc, proponowany rurociąg ma stać się najszybszą i najkrótszą drogą dostarczania rosyjskiego gazu do Chin przez wschodnie regiony Kazachstanu, chociaż dokładne szczegóły nie zostały jeszcze ujawnione.
W maju 2022 r., Ministerstwo Energetyki Kazachstanu i rosyjski gigant energetyczny Gazprom rozmawiali o gazyfikacji wschodnich i północnych regionów Kazachstanu i zgodzili się zintensyfikować wysiłki w celu rozwiązania najważniejszych aspektów współpracy. Ponadto były minister energetyki Kazachstanu Magzum Mirzagalijew w październiku 2021 roku zasugerował, że Rosja powinna dostarczać Kazachstanowi gaz na wzajemnie korzystnych warunkach.
Rosyjska gazowa ekspansja na wschód
W rzeczywistości Moskwa podkreśliła swoje przesunięcie na wschód w kierunku azjatyckich rynków energii w wyniku zachodnich sankcji. W 2022 roku eksport rosyjskiego gazu spadł o 25 proc.; jednak Chiny otrzymały bezprecedensowe ilości rosyjskiego gazu rurociągiem Siła Syberii. W ostatnim czasie Chiny zaczęły szukać innych źródeł stabilnych dostaw gazu. Pod tym względem rosyjskie rezerwy gazu są dla Pekinu niezwykle ważne. A tracąc połowę europejskiego rynku, Moskwa jest niezwykle zainteresowana zwiększeniem swojego udziału w chińskim rynku energetycznym.
Relacje między tymi trzema krajami należy jednak rozpatrywać w szerszym kontekście, gdyż Kazachstan leży w centrum kluczowych korytarzy tranzytowych i energetycznych łączących Azję i Europę. W pewnym sensie, związek jest nieco kruchy. Od rozpoczęcia wojny z Ukrainą, Rosja zmniejszyła ilość kazachskiej ropy, którą chce transportować przez swoje terytorium. A w zeszłym roku, w ramach polityki „zero COVID”, Chiny zamknęły granicę z Kazachstanem, co miało negatywny wpływ na dochody handlowe i gospodarkę Kazachstanu.
Pomimo niedawnych wstrząsów regionalnych, Kazachstan pozostaje dość zależny od Rosji w zakresie swoich potrzeb gospodarczych. Według Eurazjatyckiego Banku Rozwoju w ciągu ostatnich pięciu lat rosyjskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Kazachstanie wyniosły około 11,2 mld USD. Dodatkowo miliony obywateli Azji Centralnej, w tym Kazachstanu, pracują jako migranci zarobkowi w Rosji, wysyłając swoje zarobki do domu. I to finansowanie ma pewną wagę w budżetach państw regionu.
Ponadto dostawy energii z Kazachstanu są aktywnie transportowane do Europy przez Rosję. Kazachstan transportuje swoją ropę na rynki światowe głównie rurociągami przechodzącymi przez Rosję. W sumie około 76 procent kazachskiej ropy jest rocznie wysyłane do Europy, co ma kluczowe znaczenie dla zaspokojenia europejskich potrzeb energetycznych. Astana w oficjalnych wypowiedziach wskazywała, że udział w inicjatywach kierowanych przez Rosję jest możliwy tylko pod warunkiem poszanowania interesów i suwerenności Kazachstanu.
Kazachstan w inwestycyjnym top Chin
W ostatnich latach Kazachstan stał się ulubieńcem inwestycyjnym Chin w Azji Środkowej. W ciągu ostatnich 15 lat Chiny zainwestowały w gospodarkę Kazachstanu około 30 mld USD – niektórzy niezależni eksperci sugerują, że liczba ta może być dwukrotnie wyższa. Obecnie zadłużenie Kazachstanu wobec Chin wynosi 16 procent PKB, co stanowi ogólny trend w stosunku do państw Azji Centralnej, jeśli chodzi o duże długi wobec Pekinu. Relacje między Kazachstanem a Chinami zaczęły się zacieśniać wraz z ogłoszeniem przez Pekin inicjatywy Pasa i Szlaku, z naciskiem na rozwój przemysłu oraz inwestycje w infrastrukturę tranzytową i energetyczną w Azji Centralnej.
Chiny kupują 16 procent swojej ropy z Kazachstanu. Ponadto, w dużej mierze dzięki wspólnemu terminalowi zlokalizowanemu w chińskim porcie Lianyungang, rośnie liczba kontenerów przewożonych z Chin do Kazachstanu i dalej do Rosji, Europy i Azji Centralnej. Oczekuje się, że wzrost ten pobudzi ożywienie handlu międzynarodowego w regionie i otworzy nowe możliwości tranzytowe i logistyczne dla Astany. Co więcej, Chiny są największym partnerem handlowym Kazachstanu. W latach 1993-2022 obroty handlowe między oboma krajami wzrosły 70-krotnie.
Rywalizacja pomimo wszystko
W ostatnich latach stosunki rosyjsko-chińskie osiągnęły poziom partnerstwa strategicznego. Jednak oba mocarstwa konkurują teraz o wpływy w Azji Środkowej, ponieważ ich interesy w regionie nie do końca są zbieżne. Z ekonomicznego punktu widzenia Rosja jest zainteresowana wydobyciem i transportem węglowodorów w Kazachstanie. Jednak zwiększone plany gospodarcze Chin w Kazachstanie jeszcze bardziej przyspieszyły spadek rosyjskich wpływów w regionie. Przewaga ekonomiczna Pekinu nad Rosją jest głównym czynnikiem napędzającym jego rosnące wpływy.
Dlatego też, o ile generalnie nowe trasy tranzytu surowców energetycznych leżą we wspólnym interesie Rosji, Chin i Kazachstanu, o tyle ustalenie szczegółów może się skomplikować. Już przed agresją Rosji na Ukrainę Kazachstan dyskutował o nowych projektach gazociągów do gazyfikacji odległych obszarów. I choć perspektywa przekształcenia się w hub gazowy między Rosją a Chinami jest dla Astany dość atrakcyjna, projekt nowego gazociągu nie ma na celu pomóc Rosji w obejściu sankcji. Chociaż szczegóły techniczne projektu rurociągu wciąż muszą zostać sfinalizowane, już teraz wiadomo, że jego ukończenie będzie wymagało miliardów dolarów. A przy zachodnich sankcjach dotykających zarówno Chiny, jak i Rosję, kwestia finansowania może stać się trudna.
W obliczu tych komplikacji wątpliwe jest więc, aby Rosja i Kazachstan w najbliższym czasie zrealizowały zaproponowany projekt. I chociaż pożyczka z Pekinu mogłaby być opcją, Astana może chcieć tego uniknąć, ponieważ jeszcze bardziej zwiększyłoby to zależność Kazachstanu od Chin. Tym samym Kazachstan może szukać gdzie indziej współpracy i środków na poprawę infrastruktury energetycznej i tranzytowej – być może na Zachodzie.