Globalne ocieplenie powoduje, że temperatury w Azji Centralnej rosną w szybszym tempie niż w innych częściach świata. Jednak państwa Azji Środkowej potęgują swoje wyzwania środowiskowe, podwajając wykorzystanie elektrowni węglowych, głównego źródła emisji gazów cieplarnianych, które napędzają ocieplenie. Uzależnienie od węgla w Kazachstanie i Kirgistanie napędza regionalną zagadkę globalnego ocieplenia.
Rola węgla w energetyce w Azji Centralnej podwoiła się w ciągu ostatniej dekady. Plany zwiększenia mocy wytwórczych elektrowni węglowych w Kazachstanie, Kirgistanie, Uzbekistanie i Tadżykistanie osiągnęły w ubiegłym roku 8,1 gigawatów (GW), w porównaniu z 3,9 GW w 2013 roku. Węgiel stanowi obecnie 45 proc. produkcji energii elektrycznej w regionie. Produkcja energii w Turkmenistanie opiera się na gazie ziemnym.
Kazachstan i Kirgistan są jednymi z zaledwie ośmiu państw na świecie, które w 2023 r. opracowały plany budowy nowych elektrowni węglowych. Żadne państwo Azji Środkowej nie ma planu stopniowego wycofywania się z produkcji energii węglowej. Azja Centralna planuje zwiększyć produkcję nowych elektrowni węglowych, podczas gdy większość innych regionów utrzymuje się na stałym poziomie lub maleje.
Dalsze korzystanie z energetyki węglowej w regionie może rozwiązać krótkoterminowe problemy, ale ostatecznie zwiększy długoterminowe obciążenie budżetów krajowych. Ponad 60 procent z 16,8 GW energii elektrycznej wytworzonej przez spalanie węgla w Azji Centralnej zostało wyprodukowane przez przestarzałe elektrownie w 2023 roku. Ryzyko funkcjonowania jest zwiększone w przypadku przestarzałych elektrowni kombinowanych, które wytwarzają ciepło i energię elektryczną, biorąc pod uwagę większe szanse na awarię podczas zimowych mrozów.
Kazachstan jest liderem w Azji Środkowej, jeśli chodzi o ekologię. Prezydent Kasym-Żomart Tokajew na początku 2023 r. zatwierdził strategię dla Kazachstanu dotyczącą osiągnięcia neutralności węglowej do 2060 r. w zakresie emisji gazów cieplarnianych. Pod koniec 2023 r. Kazachstan przystąpił również do Global Methane Pledge. Emisja metanu w ramach wydobycia paliw jest kolejnym źródłem globalnego ocieplenia. Jednak w tym samym roku Kazachstan ogłosił plany dodania 4,6 GW mocy wytwórczych energii z węgla.
Dwa największe, nowe projekty realizowane są w Ekibastuz, mieście w północnym obwodzie pawłodarskim, niedaleko granicy z Rosją: jeden dotyczy rozbudowy elektrowni Ekibastuz-2; drugi to budowa nowego obiektu, Ekibastuz-3. Żadna istniejąca elektrownia węglowa w Kazachstanie nie ma oficjalnie potwierdzonej daty wyłączenia z eksploatacji.
Kirgistan, Tadżykistan i Uzbekistan idą tą samą drogą, co Kazachstan, choć na mniejszą skalę. Kirgistan podpisał umowę z rosyjskimi firmami na budowę nowej elektrowni węglowej w obwodzie Dżalalabad, która będzie w stanie wygenerować 0,7 GW rocznie. Tymczasem Uzbekistan planuje dodać dwa bloki do istniejącej elektrowni Angren. Jednocześnie rośnie produkcja węgla w Azji Centralnej, na co wskazują plany Kopalni Węgla Kamiennego Bogatyr w Kazachstanie, największego źródła węgla w Azji Centralnej, dotyczące zwiększenia produkcji w 2024 r. o 25 proc. Dla Kazachstanu i Kirgistanu, które mają istniejące zobowiązania klimatyczne, realizacja proponowanych planów dotyczących węgla sprawi, że wypełnienie tych zobowiązań będzie trudniejsze i bardziej kosztowne.