Wciśnięty między Rosję i Chiny Kazachstan od dawna dąży do poszerzenia swoich możliwości międzynarodowych poprzez dyplomację wielowektorową. Od czasu inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. Kazachstan, obawiając się skutków ubocznych wynikających z zachodnich sankcji, coraz bardziej koncentruje się na rozszerzaniu swoich relacji zwłaszcza ze Stanami Zjednoczonymi i Unią Europejską.
Ubiegły rok był kamieniem milowym w dwustronnym handlu amerykańsko-kazachskim, który osiągnął rekordowy poziom 4,1 mld USD, co stanowi 30-procentowy wzrost w stosunku do 2022 r. Ekspansja Kazachstanu w kierunku Europy i Stanów Zjednoczonych wskazuje na istotną zmianę polityki i wzrost międzynarodowych inwestycji w gospodarkę państwa Azji Centralnej, co dodatkowo umacnia pozycję regionu na międzynarodowej scenie gospodarczej.
Zainteresowanie rozszerzeniem wymiany handlowej jest widoczne na najwyższych szczeblach władz Kazachstanu. Podczas spotkania 14 czerwca z przedstawicielką USA ds. handlu Katherine Tai, prezydent Kasym-Żomart Tokajew zauważył, że ponad 600 amerykańskich firm z powodzeniem działa w Kazachstanie. Przypisał to zaangażowaniu Astany w poprawę klimatu inwestycyjnego, liberalizację gospodarki i wspieranie rozwoju przemysłowego. Kazachstan pogłębia również swoje relacje z Unią Europejską. W 2023 r. Unia Europejska poinformowała, że wymiana handlowa z Kazachstanem osiągnęła prawie 46 mld dolarów, co stanowi wzrost o 5,6 proc. w stosunku do 2022 r., a Unia Europejska jest jednym z głównych partnerów handlowych Kazachstanu.
Napływ inwestycji
Niedawne działania skierowane do Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych odzwierciedlają wieloletnie wysiłki Kazachstanu na rzecz przyciągnięcia większej liczby bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Starania Astany zakończyły się w dużej mierze sukcesem. Od stycznia do września 2023 roku Kazachstan otrzymał 19,7 mld dolarów BIZ. Na czele listy inwestorów zagranicznych znajduje się Holandia z 4,6 mld USD, za nią plasują się Stany Zjednoczone z 3,1 mld USD, Szwajcaria z 1,9 mld USD, Rosja z 1,8 mld USD i Chiny z 1,4 mld USD.
Stany Zjednoczone są głównym inwestorem w Kazachstanie, a łączne BIZ przekraczają 65 miliardów dolarów. Tokajew wielokrotnie podkreślał znaczenie obecności USA we wzmacnianiu partnerstwa między Astaną a Waszyngtonem. Odnosząc się do trwałej i wieloaspektowej współpracy między dwoma krajami w ciągu ostatnich trzech dekad, Tokajew skomentował: „Nasze kraje wzmocniły strategiczne partnerstwa w wielu obszarach, w tym w handlu, inwestycjach i bezpieczeństwie”. Zwrócił uwagę na rekordową wymianę handlową dwustronną w 2023 r. oraz rosnącą liczbę amerykańskich firm działających w Kazachstanie.
Tai wyraziła wdzięczność za możliwość omówienia strategii zacieśniania stosunków handlowych oraz znaczenie stworzenia warunków sprzyjających ściślejszej współpracy gospodarczej. Podkreśliła potencjał umowy ramowej w sprawie handlu i inwestycji w zakresie ułatwienia tego procesu, stwierdzając: „Ta wizyta ma kluczowe znaczenie dla zbadania nowych podejść do dalszego rozwoju naszych więzi handlowych i wzmocnienia interakcji gospodarczych”.
Przeciwwaga dla Rosji?
Ogólnie rzecz biorąc, rozwój gospodarczy w Kazachstanie jest na wyższym poziomie niż w 2023 roku. Według kazachskiego Instytutu Badań Ekonomicznych w pierwszej połowie 2023 roku kraj przyciągnął 13,3 mld USD BIZ, czyli o 4 proc. (546 mln USD) mniej niż w tym samym okresie w 2022 r. W tym samym czasie BIZ ze Stanów Zjednoczonych spadły z 23 do 14 procent (3,2 mld USD do 1,9 mld USD), po czym wzrosły do końca roku.
Stany Zjednoczone w coraz większym stopniu wyrażają zainteresowanie uniezależnieniem Kazachstanu od wpływów rosyjskich poza środkami finansowymi poprzez inwestowanie w alternatywną infrastrukturę transportową, alternatywę dla sowieckiego dziedzictwa. 21 listopada 2023 r. we wspólnym oświadczeniu wydanym przez Kazachstan i Stany Zjednoczone podczas corocznego dialogu na temat wzmocnionego partnerstwa strategicznego między Stanami Zjednoczonymi a Kazachstanem zauważono: „Uczestnicy podkreślili również znaczenie ułatwiania zrównoważonego rozwoju szlaków transportowych, identyfikując Partnerstwo na rzecz Globalnej Infrastruktury i Inwestycji jako potencjalną drogę do osiągnięcia tego celu. Obie strony pragną kontynuować prace na rzecz stałych, normalnych stosunków handlowych. Delegacje zamierzają kontynuować konsultacje w sprawie polityki sankcyjnej”
Amerykańska agenda wobec Kazachstanu jest stosunkowo prosta. 4 stycznia ambasador USA w Kazachstanie Daniel N. Rosenblum zauważył podczas dyskusji przy okrągłym stole w Caspian Policy Center, że dwa priorytety Waszyngtonu w relacjach z Astaną to „stabilność i suwerenność”. Unia Europejska i Stany Zjednoczone dążą do zmniejszenia swojej zależności od chińskich zdolności w zakresie wydobycia i przetwarzania metali ziem rzadkich. W związku z tym i w ramach starań o przyciągnięcie większej liczby bezpośrednich inwestycji zagranicznych, rząd Kazachstanu przygotowuje się do odtajnienia danych z czasów sowieckich dotyczących złóż metali rzadkich i metali ziem rzadkich w Kazachstanie.
Premier Olżas Bektenow ogłosił ten ruch 18 czerwca w odpowiedzi na list Andrieja Łukina, przewodniczącego kazachskiej parlamentarnej komisji ds. stosunków międzynarodowych, obrony i bezpieczeństwa. W liście Łukin przytoczył statystyki Banku Światowego, według których „Kazachstan ma ponad 5000 nieodkrytych złóż ziem rzadkich o wartości ponad 46 bilionów dolarów”. Opierając się na wcześniejszych sukcesach, Bektenow powiedział, że dane mają zostać odtajnione, aby przyciągnąć inwestycje do sektora wydobywczego, tak jak miało to miejsce w przypadku litu, tantalu, niobu i innych pierwiastków.
Ambitne plany rozwoju w Kazachstanie
Zwiększone zainteresowanie amerykańskich inwestorów Kazachstanem zbiega się w czasie z prognozami fiskalnymi Astany. Projekt Narodowego Planu Rozwoju Kazachstanu (NDP) do 2029 r. zastąpił obecny NDP obowiązujący do 2025 r. W ciągu najbliższych pięciu lat rząd planuje zapewnić tempo wzrostu produktu krajowego brutto do 450 miliardów dolarów do 2029 r. na poziomie 6-7 procent rocznie. Nowa NDP ma nadzieję na zwiększenie produkcji metali i innych minerałów o 40 procent, co prawdopodobnie otrzyma znaczne wolumen inwestycji ze Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej, ponieważ Waszyngton i Bruksela starają się zmniejszyć monopol Rosji i Chin.
Dochody generowane z takiego wydobycia wzmocniłyby ambitne prognozy gospodarcze Astany. Przemawiając pod koniec 2023 r., premier Kazachstanu Alikhan Smaiłow stwierdził, że rząd zamierza podwoić gospodarkę do 450 mld USD do 2029 r., jednocześnie przyciągając co najmniej 150 mld USD BIZ w ciągu najbliższych pięciu lat. Dla zobrazowania celów rządu, Smaiłow zauważył, że od czasu uzyskania niepodległości zagraniczne firmy zainwestowały ponad 410 miliardów dolarów w projekty w Kazachstanie.
Podczas gdy sąsiedzi Kazachstanu są niewątpliwie zaniepokojeni pogonią Astany za amerykańskimi i europejskimi inwestycjami, ich reakcje będą prawdopodobnie ograniczone. Rosja, zajęta wojną z Ukrainą, zawaha się, czy zaryzykować jedną z niewielu dwustronnych relacji handlowych. Chiny nie będą chciały zagrozić swoim połączeniom transportowym przez Kazachstan z lukratywnym rynkiem europejskim. W międzyczasie Tokajew powinien wziąć pod uwagę mądrą radę Vita Corleone: „Trzymaj swoich przyjaciół blisko, a swoich wrogów jeszcze bliżej”.